O Porotesano se pepa faatumu o le faatuatua Kerisiano ma faiga na amata mai i le toefaatulagaina Porotesano, o se gaoioiga e faasaga i mea manatu ona soo ina ia sese i le Ekalesia Katoliko Roma. O se tasi o vaega tetele e tolu o le Kerisiano, faatasi ai ma Roma Katoliko ma Sasae talitonuga. O nisi taimi e manatu le ekalesia Egelani e tutoatasi mai Porotesano. O le upu ua maua mai le tusi o protestation mai alii Luteru i le 1529 i se poloaʻiga a le faasalaina o le aoaoga a Matini Luteru pei heretical. Faatasi ai ma lona tupuaga i Siamani, ua manatu le gaoioiga o aso nei e amata i le 1517 ina ua lomia Luteru le Theses ivasefulu-lima o se tali e faasaga i sauaga i le faatauina atu o indulgences, lea ua faamoemoe e ofoina atu le faamagaloga o agasala ia latou faatauga. E ui lava sa i ai muamua malologa mai po o ua taumafai e suia le Katoliko Roma Ekalesia - aemaise e Peteru Waldo, Arnold o Brescia, Girolamo Savonarola, Ioane Wycliffe, ma Jan Hus - na faamanuiaina Luteru i sparking a lautele, gaoioiga tumau. Uma lotu Porotesano teena le manatu o le pule faapope i le Ekalesia aoao ma faafitia masani le aoaoga faavae Katoliko Roma o transubstantiation, ae latou le malilie ia i latou lava e faatatau i le afioaga moni o Keriso i le Sakalameta. faamamafa masani le lotu eseese uma o le perisitua talitonu, o le aoaoga o le tauamiotonuina e ala i le faatuatua e nai lo le po o galuega lelei, ma o se talitonuga i le na o le Tusi Paia (nai lo i uputuu Katoliko) e pei o le pule sili ona maualuga i le mataupu o le faatuatua ma le amio. Salalau Porotesano i Europa i le taimi o le senituri lona 16. Le lotu Luteru salalau mai Siamani i lona nofoaga o loo siomia ai, Tenimaka, Nouei, Suetena, Perusia, Lativia, Estonia, ma Iceland, faapea foi ma isi teritori laiti. na Faavaeina ekalesia Faafouina e muamua i Siamani ma ona itulagi tuaoi, Hanikeri, o le Holani, Sikotilani, Suitiselani, ma Farani e sea toefaatulagaina e pei o Ioane Calvin, Huldrych Zwingli, ma Ioane Knox. I le 1534, na tuu ai le Tupu o Enele VIII se faaiuga uma puleaga faapope i Egelani ina ua le mafai ona tatala le Pope lana faaipoipoga e Katerina o Aragon; tatalaina lenei le faitotoa i reformational manatu, aemaise i le taimi o le nofoaiga lenei o Eteuati VI, e ala i Toma Cranmer, Risati Hooker, Mataio Parker ma isi lotu.

O le Theses ivasefulu-lima.
Salalau fuafuaina o le Porotesano (lanu moana) latalata i le tumutumu o le toe fuataʻiga i Europa.